Öksürük akciğerlerin savunması için meydana gelen bir savunma mekanizması ve patlayıcı bir ekspirasyondur. Öksürüğün meydana gelmesinde derin bir inspirasyonu takiben glottis kapanır, karnın ve göğsün ekspiratuvar kasları akciğer ve göğüs içinde yüksek basınç meydana getirecek şekilde kasılırlar, glottis aniden açılır. Yükselen basınçla daralan solunum yollarından havanın hızla çıkması ile zararlı maddelerin atılması sağlanır.

Üst solunum yollarının infeksiyonları çoğu zaman öksürükle seyreder. Böyle öksürükler genellikle 2-3 hafta içerisinde düzelir. Öksürük devam ediyorsa tetkik yapılması gerekmektedir.

Öksürüğün görüldüğü bir hasta şikayetinde şu sorular önemlidir:

Öksürük ne kadar süredir devam ediyor?
Öksürük aniden mi başladı ve öksürüğün şekli nasıl?
Hasta sigara içiyor mu, içiyorsa günde kaç adet ve kaç yıldır?
Balgam var mı? Günde ne kadar balgam çıkarılıyor? Ne renk, kötü kokulu mu, kanlı mı?
Öksürük başlayınca uzun mu sürüyor?
Öksürük yemeklerden sonra mı görülüyor?
Öksürüğün pozisyonla ilgisi var mı?
Öksürük bir şekilde atlatılabiliyor mu?
Öksürükle birlikte ateş, baş ağrısı, gece terlemesi, göğüs ağrısı, saman nezlesi, nefes darlığı, kilo kaybı, ses kısıklığı veya şuur kaybı var mı?
Evcil hayvan besleniyor mu?
Tüberkülozlu bir hasta ile temasta bulunuldu mu?

Öksürükle birlikte balgam görülüyorsa buna prodüktif öksürük denir. Birlikte balgam yoksa o takdirde non-pordüktif veya kuru öksürük denir.

Prodüktif (balgamlı) öksürüğün en sık rastlanan sebepleri şunlardır:

Viral, bakteriyel, mikotik, riketsiyal veya parazit orjinli infeksiyon hastalıkları.
Zararlı gaz, duman veya yabancı cisim.
Astma ve alerjik rinit gibi allerjiler.
Maliğniteler. Özellikle bronş kanserleri.
Vasküler sorunlar.
Pnömokonyoz ve akciğeri de tutan kollagen hastalıklar.

Kuru (balgamsız) öksürüğün başlıca sebepleri ise şöyle:

Solunum yolları ve akciğer infeksiyonlarının ilk devreleri. Koriza, influenza, trakeit, akut bronşit ve viral pnömani gibi. Uzun süreli öksürükler akciğer tüberkülozunun erken belirtileri arasında yer alır.

Sol kalp yetmezliği: Burada karakteristik olarak öksürük ve nefes darlığı sabaha karşı 2-3 arasında hastayı uyandırır.

Bronş kanseri: Burada bazen öksürük ilk semptom olarak ortaya çıkar.

Solunum yollarına yabancı cisim kaçması: Şayet yabancı cisim trakea ve büyük bronşlardan birinde ise birlikte wheesing ve stridor bulunur. Küçük bir yabancı cisim başlangıçta asemptomatik olabilir. Fakat daha sonra tıkanan yerin periferinde akciğer absesi ve bronşiektazi gelişebilir.

Diffüz pulmoner fibrozis, sarkoidozis, alerjik alvolitis, asbestozis veya akciğer fonksiyonlarının da restriktif paterne sebep olan herhangi bir hastalık.

Trakea basısı: Aorta anevrizması, tümör veya lenfadenomegalilerin trakeaya bası yapması gibi.

Antihipertansif olarak kullanılan angiotensin converting enzim inhibitörleri hastaların yüzde 10’unda öksürüğe sebep olabilir. İlaç kesildiğinde öksürük de kesilir.

Sinirsel nedenler: Stres altındaki sinirli kimselerde kuru öksürük ortaya çıkabilir. Hastanın bu noktaya dikkati çekilince öksürük artar. Uyku esnasında veya hastanın dikkati başka noktalara çekilirse öksürük azalır ve kaybolur. Bu durumda hastanın tetkiklerinin yapılarak psikojenik öksürük tanısı konulması önem taşır.

Sigara: Sigara kronik öksürüğün en sık rastlanılan nedenidir. Bu öksürüğün sebebi tütündeki irritan maddelerin inhalasyonudur. Sigara tiryakileri en fazla sabah öksürürler. Uyku sırasında öksürük azalır. Sabah hasta uyandığında solunum yollarının biriken atıklardan temizlenmesi için prodüktif bir öksürük başlar. Sigarayı bırakan bir kimsede belli bir zaman sonra öksürük ve balgam kaybolur.